خروج از خیابان سئول
داستان یک نمایشگاه ایرانی

معرفی و بررسی کتاب «خروج از خیابان سئول» | روایت برگزاری نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران
نگارش: سیدمجتبی قافله باشی، سعید حسین رفیعی و حامد حاجی پور 
انتشارات الگونگار پیشرفت |  140 صفحه | چاپ اول 1398
نامزد حوزه حکمرانی «نخستین جایزه کتاب روایت پیشرفت»

«خروج از خیابان سئول» تلاشی است برای روایت فراز و نشیب های «نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران» که انتشارات الگونگار پیشرفت آن  را منتشر کرده است. یک کتاب جمع و جور 140 صفحه ای که در کنار روایت یک نمایشگاه تلاشی می کند الگویی برای دیگر صنایع مانند صنعت نفت و خودروسازی ارائه کند. ذائقه سازی برای مخاطب عام و خاص، ارائه الگو برای شیوه های حمایت هدفمند از شرکت های دانش بنیان و نگاه حل مسئله، محورهای اصلی کتاب «خروج از خیابان سئول» هستند، که آن را از قالب «روایت پیشرفت» فراتر می برند. در این یادداشت تلاش می کنم با پرداختن به محورهای اصلی این کتاب به نقد آن بپردازم.

«خروج از خیابان سئول»؛ یک «روایت پیشرفت» است؟

«خروج از خیابان سئول» یک کتاب خوش خوان نیست! در متن مدام شما با دست اندازهای ادبی مواجه می شوید که چندان به قواره چنین کتابی نمی خورد. گاهی برای فهم منظور نویسنده مجبورید چندین مرتبه یک پاراگراف را مرور کنید. استفاده از استعارات و اصطلاحات نامانوس و بیش از حد متن را از روانی خارج کرده اند.

از متن که بگذریم، «خروج از خیابان سئول» بر خلاف بیشتر کتاب های روایت پیشرفت که از زندگی یک فرد شروع می شوند و به دستاوردها می رسند و یا فراز و نشیب های یک شرکت را تا به موفقیت رسیدن آن روایت می کنند، روایت یک نمایشگاه است، بدون هیچ شخص و شخصیتی! انگار که قهرمان این روایت یک «نمایشگاه» است. این نکته گرچه می تواند در حد یک وجه تمایز باشد ولی خالی کردن روایت از انسان ها و تبدیل آنها به نهادها و سازمان ها روایت را بی جان و بی روح کرده است.

در ادامه می توانیم سوال کنیم که آیا با یک روایت روبرو هستیم؟! عنصر مقوم روایت و آنچه باعث ماندگاری آن می شود سیر و خط داستانی است که در «خروج از خیابان سئول» دیده نمی شود. ما بیشتر با یک گزارش مستند و نقادانه روبرو هستیم که نگاهی کارکردی در آن دنبال می شود. از طرح یک مشکل شروع می شود، که عدم استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران در دانشگاه هاست. حل مسئله در یک حمایت هدفمند از شرکت های توانمند با برگزاری یک نمایشگاه-فروشگاه در خیابان سئول است. با تجربه موفق تجهیزات ایرانی در محیط های دانشگاهی، شرکت ها هم جان می گیرند و به سمت تولید محصولات پیشرفته تر حرکت می کنند.

حل مسئله و خروج از روایت 

در ادامه ما با یک مقاله نقادانه روبرو هستیم که به دنبال ارائه راه حل است. راه حل کتاب دوگانه «مشوق بازار» و «گسترش مشروط بازار» است که «نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران» را یک نمونه از آن می داند. و بطور نقادانه به سراغ حوزه های دیگری مانند صنعت خودرو، لوازم خانگی و نفت و گاز می رود و تدابیری را پیشنهاد می کند. این امر گرچه اثر را به یک سند راه گشا با نگاهی کاربردی به «روایت پیشرفت» بدل می کند -و این ارزشمند و ستودنی است، و فارغ از اینکه مولف به جای مخاطب پای در مسیر دیگری گذاشته است، کتاب را از موضوع «روایت پیشرفت» خارج می کند. 

با این توضیحات «خروج از خیابان سئول» را می توان مسامحتاً روایت پیشرفت دانست. از این جهت که یک فرآیند از جنس حکمرانی برای حل یک معضل و مشکل را گزارش می کند. گرچه هم از روایت فاصله می گیرد و هم در حوزه تئوری پردازی وارد می شود و در میان مرزها در رفت و آمد است.

تولد یک سبک در «روایت پیشرفت»

نگاه مجموعه الگونگار پیشرفت –آنچه از نوع آثار آنها بر می آید، یک نگاه کارکردی مستقیم است و به دنبال نشر الگوهایی برای بازتولید آنهاست. «خروج از خیابان سئول» را از این جنبه می توان یک اثر نو و صاحب سبک جدید دانست که از روایت به سمت تئوری پردازی حرکت می کند. مشکل از جایی شروع می شود که نه با روایت روبرو هستیم و نه تئوری پردازی! در دو قسمت پای کتاب و مولف لنگ می زند و آنطور که باید و شاید حق مطالب ادا نمی شود. من گرچه ترجیح می دهم استفاده کارکردی روایت پیشرفت را به عهده مخاطب بگدازیم، ولی پرداختن و استفاده های تخصصی از روایت پیشرفت هم می تواند ذیل و حاشیه روایت پیشرفت تعریف شود و در اثر را تکمیل کند به شرط آنکه باعث حصر اثر نشود.

پرداختن به حلقه مفقوده 

«خروج از خیابان سئول» همان قدر که از حیث روایت محل اشکال است از جنبه آسیب شناسی و نقد اقتصاد دانش بنیان و تولید داخلی مورد توجه است. مشکلی که در بیشتر روایت هایی از این جنس علی الخصوص آنهایی که محل شکل گیری شان نهادهای علمی-دانشگاهی است، به چشم می خورد درک درست از ماهیت بازار و اقتصاد و تجارت است. اگر یک پای اقتصاد دانش بنیان در علم و آزمایشگاه و پژوهش باشد یک پای دیگر و چه بسا رگ حیات آن ارتباط و حضور درست در بازار و فضای کسب و کار است. 

«خروج از خیابان سئول» در کنار پرداختن به سنگ اندازی های دولتی ها و منافع شخصی و … راه حل را توسعه بازار و تغییر ذائقه مخاطب خاص و عام بیان می کند. پاسخی است به این پرسش که چرا محصول داخلی با وجود کیفیت مطلوب در نبرد با محصول خارجی بازنده میدان می شود؟

پرسش کتاب «خروج از خیابان سئول»

نکته مطلوب کتاب «خروج از خیابان سئول» پرسش داشتن است و اینکه کتاب در پاسخ به این پرسش تالیف شده است و از ابتدا تکلیف مخاطب را روشن می کند! پاسخی که از دل یک تجربه واقعی در آمده است و یک کار و نمونه انجام شده در موقعیت جغرافیایی و موقف تاریخی را به مخاطب نشان می دهد. به همین دلیل پاسخ آن از صرف کلی گویی و سر و کله زدن با مسایل انتزاعی و فلسفی فراتر است. در یادداشت مولفین کتاب بصورت خلاصه آمده است:

…به نقل درستی، کشور ما دو برابر کشور آلمان (با جمعیتی تقریباً دو برابر)، دانشجو دارد. اما چرا با وجود تعداد بالای فارغ التحصیلان رشته های علمی و فنی مهندسی و چند دهه سابقه در تولید صنعتی، جایگاهی در میان کشورهای برتر و حتی متوسط صنعتی نیافته ایم و چرا از چراغ جادوی شرکت های دانش بنیان هنوز اقتصاد دانش بنیان سر بر نیاورده است.

این مرقومه پاسخی است به این پرسش؛ اما نه از میان نکته سنجی های درست و گاهی زیاده گوی مقالات خارجی. بلکه از دل تجربیات متقن داخلی و شرایط بومی. لذا دل به دریای نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران می زند و برای توسعه فناوری و صنعت سرگذشت صنایعی چون لوازم خانگی، خودرو، نفت و گاز و مدارات الکترونیکی و پوشاک را جستجو می کند.