سینمای «روایت پیشرفت»
از آنجا که «سینما»، نوعی روایتگری است، شاید عبارت «سینمای روایت پیشرفت» چندان صحیح به نظر نیاید. منظور ما از این عبارت، سینمایی و فیلمی است که در امتداد گفتمان و چارچوب «روایت پیشرفت» قرار بگیرد و امتدادی از متن به تصویر باشد.
«روایت پیشرفت»؛ کتاب یا فیلم؟!
روایت و روایتگری گرچه محدود به کتاب و فیلم نیستند، ولی این دو به مثابه دو رکن عام آن به شمار می روند. روایت مکتوب از گذشته تا کنون ضامن بقا و ماندگاری پدیده ها است، آنچنان که وقایع بدون روایت در امتداد زمان چنان می شوند که گویی رخ نداده اند.
در سوی دیگر «فیلم»، قالبی جدید از روایت است که جذابیت در آن به حد اعلای خود نمود پیدا می کند و مخاطب را با ارائه روایت تصویری یکتا با خود همراه می کند، و روز به روز به جذابیت آن افزوده می شود. در فیلم مخاطب منفعل و در اختیار فیلم ساز است و در خوانش روایت مکتوب، خواننده است که در عالم تصور و تخیل خود به روایت جان می دهد.
حال به پرسش خود بازگردیم، برای «روایت پیشرفت» کتاب بهتر است یا فیلم؟ در پاسخ باید بگویم کدام کتاب و کدام فیلم؟ حقیقت این است که اگر با نگاهی پسینی و توجه به آثار تولید شده پاسخ دهیم، کتاب قالب مناسب تری برای «روایت پیشرفت» بوده است. گرچه در حوزه فیلم به معنای عام آن هم به تعداد انگشتان دست اثری تولید نشده است و در میان آثار تولیدی کیفیت قابل قبولی وجود ندارد. در حوزه کتاب به واسطه در دسترس بودن -چه بسا ارزان تر بودن- آثار بیشتر و با کیفیت تری تولید شده است.
ولی این به آن معنا نیست که کتاب قالب بهتری برای «روایت پیشرفت» است. گرچه از جهاتی به لحاظ ذاتی بر فیلم برتری دارد. شیوه پرداخت به موضوع در کتاب و اثر مکتوب عمیق تر است و امکان شرح و پرداختن به زوایای مختلف موضوع فراهم است. از طرفی کتاب می تواند مورد استناد قرار بگیرد و مانایی و طول عمر بیشتری نسبت به فیلم دارد. اینجاست که می توانیم نوعی تقدم کتاب بر فیلم را قائل شویم. به این معنا که کتاب این امکان را فراهم می کند که منبع تولید آثار دیگری در قالب های گوناگون باشد.
«کتاب» چنان به موضوع می پردازد که آن جزئیات می تواند دستمایه تولید اثر سینمایی، یک تصویر یا نقاشی مفهومی و مانند آن باشد. کاری که در نسبت یک فیلم به مراتب امکان کمتری وجود دارد. می توانیم از اساس نوع دیگری به این پرسش پاسخ دهیم که ساخت فیلم خوب (لااقل در این حوزه) در گروی کتاب های خوب روایت پیشرفت است. و فیلم روایت پیشرفت یک امتداد از روایت مکتوب پیشرفت خواهد بود.
بر اساس این ملاحظات و نگاه است که «انجمن روایت پیشرفت»، برگزاری جایزه کتاب روایت پیشرفت را اولویت خود قرار داد و برنامه های دیگر را حول آن تنظیم کرد. ثمره تلاش و رسیدن به نقطه مطلوب در «کتاب روایت پیشرفت» در «سینما روایت پیشرفت» یا چیده و چشیده می شود. به بیانی دیگر در روایت پیشرفت، کتاب یک «اولویت» است و فیلم یک «ضرورت».
مسیر سینمای روایت پیشرفت
تعدد آثار در این حوزه به گونه ای نیست که بتوان جشنواره یا رویدادی برای معرفی یا ارزیابی آنها تدارک دید و هنوز در ابتدای راه هستیم. اولین و سهل ترین قدم آن است که برای آثار موجود که در جشنواره های فیلم(مستند، داستانی و …) ارائه می شوند بخش مجزایی در نظر گرفته شود و یا یک تندیس یا جایزه ای ولو جنبی برای این آثار تعریف شود. معرفی این سبک به دیگر تولیدکنندگان و برجسته کردن آثار این حوزه اولین مرحله است. فیلم هایی مانند «منصور» که شاید با چنین عنوانی معرفی نشده باشند.
گام دوم می تواند تعریف سبد حمایتی از تولیدکنندگان این آثار باشند. بنیادها و موسسات فرهنگی و سینمایی باید بخشی از اعتبارات خود را معطوف به آثاری کنند که به صورت مستقیم یا زمینه ای ذیل روایت پیشرفت تعریف شوند. گرچه این حمایت ها نباید به تولید آثاری بی کیفیت و سفارشی تبدیل شود.
گام سوم و اصولی تر آشنا کردن بخشی از هنرمندان و ایجاد دغدغه نسبت به این موضوع است تا با علاقه شخصی خود دست به تولید آثار در این حوزه بزنند، که قطعاً نتیجه مطلوب تری خواهد داشت.
فیلم «منصور» یک روایت پیشرفت است؟
فیلم «منصور» به کارگردانی و نویسندگی سیاوش سرمندی محصول سال 1399 است و در سال 1400 اکران شده است. این فیلم به برشی از زندگی شهید منصور ستاری می پردازد که در آن تلاش می کند تا با تعمیر هواپیماهای جنگی در شرایط تحریم و جنگ رزمنده ها را تجهیز کند.
این فیلم گرچه با عنوان «داستان یک قهرمان» تبلیغ می شود، ولی یکی از نمونه های قابل قبول سینمای روایت پیشرفت است که به لحاظ فنی هم سطح قابل قبولی دارد. مولفه های روایت پیشرفت را درباره این فیلم به خوبی قابل تطبیق است.
روایت از یک مشکل و زمین گیر شدن هواپیمای جنگی شروع می شود(بیان مشکل و نیاز)، وابستگی خارجی و روحیه ما نمی توانیم، رشد روحیه خواستن، تلاش و تکیه به توانایی داخلی، و بیان مشکلات و فراز و نشیب ها، سنگ اندازی ها و منفعت های شخصی که مانع کار می شود و در نهایت حس شکفتن و دستیابی که به خوبی در فیلم نشان داده شده است.
گرچه پرداختن و سیطره قهرمان بر داستان وجود دارد و این مانعی نمی شود که این فیلم یک روایت پیشرفت نباشد. دستیابی به یک توانایی نه چندان ساده و بسیار حساس در شرایط جنگی و افق های بلند در ساخت هواپیما یک اثر تام و تمام در حوزه روایت پیشرفت ساخته است.
سینمای اقتباسی پیشرفت
از آنچه گفتیم، «سینمای روایت پیشرفت» به مثابه یک سینمای اقتباسی در دسترس تر است. آثار مکتوب روایت پیشرفت آن چنان به موضوعات پرداخته اند که بتوانند دستمایه نوشتن فیلم نامه های جذاب شوند. اگر این مرتبه را نپذیریم و در جذابیت آنها اشکال کنید، «روایت پیشرفت» به مثابه یک پس زمینه داستانی می تواند نقش ایفا کند و فیلم روایت پیشرفت را در مرتبه ای دیگر سامان دهد.
سینمای روایت پیشرفت و «حس خوب»
آنچه می تواند پیشران حرکت به سوی سینمای پیشرفت باشد، «حس خوب» است. مخاطب فیلم در کنار جذابیت به دنبال «حس خوب» است و این وجه تمایز این سبک سینمایی است. موضوعاتی که می توانند در میان ابتذال طنزهای سخیف و سیاه نماهای دامنه دار سینما فصل جدید در رشته هنری باز کنند. حس گشایش و شکفتی، اعتماد و عزت ملی، غرور و توانستن مولفه هایی است که در قالب سینمای پیشرفت مجال ظهور و بروز دارند.
سینمای پیشرفت؛ یک ضرورت
سینمای پیشرفت امروز یک ضرورت است. نباید به آن به یک مقوله حاشیه ای نگاه کنیم و نباید آن را دور بپنداریم. اگر به دنبال روایت هنرمندانه پیشرفت هستیم قطعا سینما یکی از بهترین قالب هاست. «هنر سینما بلاشک یک هنر برتر است؛ یک روایتگر کاملاً مسلط – که هیچ روایتگری تاکنون در بین این شیوه‌های هنرىِ روایت یک واقعیت و یک حقیقت، تا امروز به این کارآمدی نیامده – و یک هنر پیچیده و پیشرفته و متعالی.». نکته جالب این است که رهبر انقلاب در سال 69 به سینمای پیشرفت و پرداختن به پیشرفت در قالب فیلم سینمایی اشاره می کنند.
فیلم روایت پیشرفت
روایت پیشرفت را نباید در فیلم سینمایی خلاصه کنیم. پرداخت هنرمندانه به روایت پیشرفت می تواند به شکل قالب های دیگری مانند مستند، فیلم های کوتاه، فیلم های یک دقیقه ای، پویانمایی و … باشد. شاید فیلم سینمایی یک نشانه و هدف باشد که با گام های کوچک و حساب شده به آن رسید.